Εδώ για πρώτη φορά ο Οδυσσέας εμφανίζεται ως φυσική παρουσία. Επειδή όμως έχει γίνει ήδη αρκετός λόγος για το πρόσωπό του, δεν μας ξαφνιάζει η εμφάνισή του. Ο ήρωας παρουσιάζεται στα όρια της απόλυτης απελπισίας, πράγμα που δηλώνεται στους στίχους167-169. Ο στίχος 170 (καμιά χαρά δεν του έδινε τώρα η νεράιδα) υποδηλώνει ότι πιθανώς στο παρελθόν ο Οδυσσέας ήταν ευτυχισμένος με την Καλυψώ, πράγμα απολύτως φυσικό. Τώρα όμως αισθάνεται νοσταλγία για τον τόπο του και τους ανθρώπους του κι αυτό του προκαλεί απέραντη θλίψη. Ο Οδυσσέας που βλέπουμε μπροστά μας δεν έχει καμία σχέση με το γενναίο και τολμηρό ήρωα που γνωρίζουμε από προηγούμενες αφηγήσεις. Εδώ έχουμε τον ανθρώπινο και αντιηρωικό Οδυσσέα που πονάει και κλαίει προκαλώντας τη συμπάθειά μας. Σαφής η πρόθεση του ποιητή να προβάλει ως πρότυπο τον άνθρωπο που εμπνέεται και καθοδηγείται από ειρηνικά ιδανικά, όπως ο νόστος και η οικογενειακή ζωή.
Η Καλυψώ ανακοινώνει στον Οδυσσέα την επιστροφή του στην Ιθάκη
Η ανακοίνωση γίνεται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να δίνει την εντύπωση ότι πρόκειται για δική της απόφαση. Έτσι κατανοούμε γιατί έπρεπε ο Οδυσσέας να είναι απών κατά την άφιξη του Ερμή στο νησί. Στην ουσία πρόκειται για προοικονομία.
Γιατί όμως η Καλυψώ παρουσιάζει την εντολή του Δία ως δική της απόφαση;
1) Γιατί θέλει να δείξει στον Οδυσσέα ότι είναι τόσο μεγάλη η αγάπη της για αυτόν μέχρι σημείου αυταπάρνησης και
2) γιατί σε καμία περίπτωση ο Οδυσσέας δεν πρέπει να θεωρεί ότι η επιστροφή του χαρίστηκε από τους θεούς, αλλά ότι είναι καρπός προσωπικού αγώνα και ελεύθερης προσωπικής επιλογής.
Σε αντίθεση με τη διστακτικότητα του Ερμή η Καλυψώ ανακοινώνει αμέσως στον Οδυσσέα την "απόφασή της" για την αναχώρησή του και πάλι για λόγους ψυχολογικούς : το μήνυμα είναι τώρα ευχάριστο και θα βγάλει τον Οδυσσέα από την απελπισία του. Μας ξαφνιάζει η αναφορά της Καλυψώς στην κατασκευή σχεδίας, μια και δεν της ανακοινώθηκε ποτέ από τον Ερμή αυτό το κομμάτι της εντολής του Δία. Και εδώ εφαρμόζεται η λύση από τον ακροατή, αφού η Καλυψώ παρουσιάζεται να γνωρίζει κάτι που γνωρίζουν μόνο οι θεοί και οι ακροατές.
Η επιφυλακτικότητα του Οδυσσέα
Ο Οδυσσέας δυσπιστεί στα λόγια της Καλυψώς για τους ακόλουθους λόγους :
1) Οι οδυνηρές εμπειρίες του παρελθόντος τον έχουν κάνει επιφυλακτικό.
2) Για εφτά χρόνια η Καλυψώ τον κρατούσε παρά τη θέλησή του υποσχόμενη αθανασία και αιώνια νεότητα. Πώς εξηγείται, λοιπόν, τώρα η ξαφνική προθυμία της να αφήσει ελεύθερο τον Οδυσσέα;
3) Από διακριτικότητα και σεβασμό στη γυναικεία ευαισθησία της Καλυψώς ο Οδυσσέας προσπαθεί να συγκρατήσει τη χαρά και τον ενθουσιασμό του.
Η απάντηση του Οδυσσέα
Ο Οδυσσέας δέχεται όλα τα επιχειρήματα της Καλυψώς κολακεύοντας τη φιλαρέσκειά της και της εξομολογείται ότι η Ιθάκη είναι η αντίζηλος της θεάς κι όχι η Πηνελόπη. Ακόμη και η αθανασία δεν είναι αρκετό δέλεαρ για τον ήρωα. Το δικό του ιδανικό είναι ο νόστος. Καμία προσφορά ή υπόσχεση της θεάς δεν μπορεί να τον μεταπείσει.
Αν και η επιστροφή του Οδυσσέα είναι γραμμένη από τη Μοίρα, ο ίδιος δεν το γνωρίζει. Έρχεται, λοιπόν, αντιμέτωπος με το δίλημμα της προσωπικής επιλογής μεταξύ Ωγυγίας και Ιθάκης, Καλυψώς και Πηνελόπης, αθανασίας και νόστου. Κι επιλέγει σύμφωνα με τις αξίες και τα ιδανικά του. Αν η Καλυψώ είχε αποκαλύψει στον Οδυσσέα ότι ο γυρισμός του είναι αποφασισμένος από τους θεούς, η επιλογή του δε θα είχε κανένα νόημα, δε θα αποτελούσε προσωπική υπεύθυνη επιλογή. Τώρα όμως η επιστροφή φαίνεται σαν προσωπική κατάκτηση του Οδυσσέα. Ο Οδυσσέας επιλέγει αυτό που είναι ανθρώπινο κι όχι αυτό που θα τον κάνει ένα με τους θεούς. Προτιμά τη γυμνή Ιθάκη από την παραδείσια Ωγυγία και τη θνητή Πηνελόπη από την εξαίσια Καλυψώ. Τοποθετεί το ανθρώπινο πιο πάνω από το θεϊκό και αποδεικνύει έτσι την ποιότητα του ήθους του. Τέλος, επιβεβαιώνεται ξανά ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της Οδύσσειας, αφού η απόφαση του Οδυσσέα αποτελεί ύμνο στην ανθρώπινη ζωή.
Ο Οδυσσέας δέχεται όλα τα επιχειρήματα της Καλυψώς κολακεύοντας τη φιλαρέσκειά της και της εξομολογείται ότι η Ιθάκη είναι η αντίζηλος της θεάς κι όχι η Πηνελόπη. Ακόμη και η αθανασία δεν είναι αρκετό δέλεαρ για τον ήρωα. Το δικό του ιδανικό είναι ο νόστος. Καμία προσφορά ή υπόσχεση της θεάς δεν μπορεί να τον μεταπείσει.
Αν και η επιστροφή του Οδυσσέα είναι γραμμένη από τη Μοίρα, ο ίδιος δεν το γνωρίζει. Έρχεται, λοιπόν, αντιμέτωπος με το δίλημμα της προσωπικής επιλογής μεταξύ Ωγυγίας και Ιθάκης, Καλυψώς και Πηνελόπης, αθανασίας και νόστου. Κι επιλέγει σύμφωνα με τις αξίες και τα ιδανικά του. Αν η Καλυψώ είχε αποκαλύψει στον Οδυσσέα ότι ο γυρισμός του είναι αποφασισμένος από τους θεούς, η επιλογή του δε θα είχε κανένα νόημα, δε θα αποτελούσε προσωπική υπεύθυνη επιλογή. Τώρα όμως η επιστροφή φαίνεται σαν προσωπική κατάκτηση του Οδυσσέα. Ο Οδυσσέας επιλέγει αυτό που είναι ανθρώπινο κι όχι αυτό που θα τον κάνει ένα με τους θεούς. Προτιμά τη γυμνή Ιθάκη από την παραδείσια Ωγυγία και τη θνητή Πηνελόπη από την εξαίσια Καλυψώ. Τοποθετεί το ανθρώπινο πιο πάνω από το θεϊκό και αποδεικνύει έτσι την ποιότητα του ήθους του. Τέλος, επιβεβαιώνεται ξανά ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της Οδύσσειας, αφού η απόφαση του Οδυσσέα αποτελεί ύμνο στην ανθρώπινη ζωή.
(ΠΗΓΗ: ιστολόγιο "η Μούσα μου")