ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ (ΒΑΡΥΤΟΝΑ ΡΗΜΑΤΑ)

Οι χρόνοι στην αρχαία ελληνική γλώσσα είναι εφτά και συγκεκριμένα οι εξής : 

ενεστώτας, παρατατικός, μέλλοντας, αόριστος, παρακείμενος, υπερσυντέλικος και συντελεσμένος μέλλοντας.

Για να δούμε τον σχηματισμό των βαρύτονων ρημάτων, δηλαδή αυτών που δεν τονίζονται στη λήγουσα.

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ
Ο σχηματισμός γίνεται ως εξής :

λύ   -    ω

↓               ↓

θέμα     κατάληξη ενεστώτα               

           

λύ-ω

λύ-εις

λύ-ει

λύ-ομεν

λύ-ετε

λύ-ουσι ( ν )

Παρατηρήσεις :

• Βλέπουμε ότι οι καταλήξεις του ενεστώτα της α.ε. μοιάζουν αρκετά με τις αντίστοιχες της ν.ε., με μια μικρή διαφοροποίηση στο α’ πληθυντικό και γ’ πληθυντικό πρόσωπο.

ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ

Ο σχηματισμός γίνεται ως εξής :


λύ           - σ          - ω
↓              ↓                 ↓
θέμα    χρονικός       κατάληξη ενεστώτα              
           χαρακτήρας 

λύ-σ-ω

λύ-σ-εις

λύ-σ-ει

λύ-σ-ομεν

λύ-σ-ετε

λύ-σ-ουσι ( ν )

Παρατηρήσεις :

• Βλέπουμε ότι ο μέλλοντας έχει τις ίδιες καταλήξεις με τον ενεστώτα, μόνο που προσθέτουμε ένα -σ- ( χρονικός χαρακτήρας ) πριν από τις καταλήξεις. 

• Τα αφωνόληκτα ρήματα, δηλαδή αυτά που έχουν χαρακτήρα ένα άφωνο σύμφωνο ( κ, γ, χ, π, β, φ, τ, δ, θ ) σχηματίζουν την οριστική μέλλοντα όπως τα φωνηεντόληκτα ( π.χ. λύω ), με τη διαφορά ότι αντί για χαρακτήρα -σ- , εξαιτίας της συγχώνευσης του -σ- με το άφωνο σύμφωνο, έχουμε τα παρακάτω:

Χειλικός χαρακτήρας π, β, φ, ( πτ ) + σ → ψ
π.χ. γράφω → γράφ + σ - ω→ γράψω 

Ουρανικός χαρακτήρας κ, γ, χ (ττ, σσ ) + σ → ξ
π.χ. λέγω → λέγ + σ – ω → λέξω 

Οδοντικός χαρακτήρας τ, δ, θ ( ζ ) + σ → σ 
( δηλαδή εδώ αποβάλλεται ο οδοντικός χαρακτήρας και μένει το -σ- )
π.χ. πείθω → πείθ + σ - ω→ πείσω



ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ
Πριν δούμε τον σχηματισμό του Παρατατικού, πρέπει να σημειώσουμε ότι κάποιοι χρόνοι, κατά τον σχηματισμό τους στην οριστική, παίρνουν αύξηση. Αυτοί είναι οι ιστορικοί χρόνοι, δηλαδή : ο παρατατικός, ο αόριστος και ο υπερσυντέλικος.

Τι είναι όμως η αύξηση ;
Όπως είπαμε παραπάνω, τα ρήματα στην οριστική των ιστορικών χρόνων, δηλαδή του παρατατικού, του αορίστου και του υπερσυντελίκου, παίρνουν στην αρχή του θέματος ( πριν από το θέμα δηλαδή ) αύξηση, για να δηλώσουν το παρελθόν.

Υπάρχουν δύο είδη αύξησης : η συλλαβική και η χρονική.

Συλλαβική αύξηση παίρνουν τα ρήματα που αρχίζουν από σύμφωνο. Συγκεκριμένα, τα ρήματα αυτά στους ιστορικούς χρόνους παίρνουν ένα ἐ-πριν από το θέμα.
π.χ. λύω → ἔ-λυ-ον

Χρονική αύξηση παίρνουν τα ρήματα που αρχίζουν από φωνήεν ή δίφθογγο. Τα ρήματα αυτά στους ιστορικούς χρόνους μετατρέπουν το αρχικό βραχύχρονο φωνήεν του θέματος σε μακρόχρονο (φωνήεν) με έκταση.
π.χ. ἄρχω → ἦρχον


Για να δούμε όμως τις μετατροπές κατά την χρονική αύξηση :

α, ε → η              π.χ. ἀκούω → ἤκουον, ἐλπίζω → ἤλπιζον

αι, ει → ῃ             π.χ. αἵρω → ᾖρον, εἰκάζω → ᾔκαζον

ο → ω               π.χ. ὁρίζω → ὥριζον

οι →  ῳ                π.χ. οἰκτίρω → ᾤκτιρον

ι, υ (βραχύχρονα ) → ι, υ ( μακρόχρονα ) → π.χ. ἱκετεύω → ἱκέτευον, 
                                                                    ὑβρίζω → ὕβριζον

αυ, ευ → ηυ     π.χ. αὐξάνω → ηὔξανον



Προσοχή!
1) Τα ρήματα που αρχίζουν από ῥ-, όταν παίρνουν αύξηση, γράφονται μεδύο ρ.
π.χ. ῥέω → ἐρρεον

2) Στα σύνθετα ή παρασύνθετα ρήματα που έχουν ως πρώτο συνθετικό πρόθεση, η αύξηση μπαίνει μετά την πρόθεση και όχι στην αρχή. Αυτό λέγεται εσωτερική αύξηση.
π.χ. ἀπάγω → ἀπῆγον ( ἀπό + ἄγω ), εἰσφέρω →εἰσέφερον ( εἰς +φέρω )


Σχηματισμός Παρατατικού
Ο σχηματισμός γίνεται ως εξής :

ἔ-           λυ       - ον
↓            ↓           ↓
αύξηση   θέμα    κατάληξη παρατατικού  
         

ἔ - λυ - ον

ἔ - λυ - ες

ἔ- λυ - ε

ἐ- λύ - ομεν

ἐ- λύ - ετε

ἔ- λυ - ον

                                            









ΑΟΡΙΣΤΟΣ

Ο σχηματισμός γίνεται ως εξής :

ἔ-            λυ         - σ           - α
↓               ↓            ↓                ↓
αύξηση   θέμα   χρονικός     κατάληξη αορίστου
                          χαρακτήρας  

ἔ - λυ – σ -α

ἔ - λυ – σ -ας

ἔ- λυ – σ- ε

ἐ- λύ – σ-αμεν

ἐ- λύ – σ -ατε

ἔ- λυ - σ-αν

Παρατηρήσεις :

• Όπως στον μέλλοντα, έτσι και στον αόριστο προσθέτουμε ένα -σ-                 ( χρονικός χαρακτήρας ) πριν από τις καταλήξεις. 

• Τα αφωνόληκτα ρήματα, δηλαδή όσα έχουν χαρακτήρα άφωνο σύμφωνο ( κ,π,τ, β,γ,δ, χ, φ, θ ) σχηματίζουν την οριστική αορίστου όπως τα φωνηεντόληκτα ( π.χ. λύω ), με τη διαφορά ότι αντί για χαρακτήρα -σ-, εξαιτίας της συγχώνευσης του -σ- με το άφωνο σύμφωνο, έχουμε τα παρακάτω:

Χειλικός χαρακτήρας π, β, φ, ( πτ ) + σ → ψ
π.χ. γράφω →ἐ - γραφ + σ - α→ ἔγραψα 

Ουρανικός χαρακτήρας κ, γ, χ (ττ, σσ ) + σ → ξ
π.χ. λέγω → ἐ -λεγ + σ – α → ἔλεξα 

Οδοντικός χαρακτήρας τ, δ, θ ( ζ ) + σ → σ 
( δηλαδή εδώ αποβάλλεται ο οδοντικός χαρακτήρας και μένει το -σ- )
π.χ. πείθω → ἐ -πειθ + σ - α→ ἔπεισα 


ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ

Πριν δούμε τον σχηματισμό του παρακειμένου, πρέπει να σημειώσουμε ότι οι συντελικοί χρόνοι, δηλαδή ο παρακείμενος, ο υπερσυντέλικος και ο συντελεσμένος μέλλοντας, σε όλες τις εγκλίσεις και στους ονοματικούς τύπους ( απαρέμφατο, μετοχή ) παίρνουν αναδιπλασιασμό.

Πώς γίνεται όμως ο αναδιπλασιασμός ;

Όταν το ρήμα αρχίζει από :	Είδος αναδιπλασιασμού
1                   1. απλό σύμφωνο         (                     (εκτός από ῥ-)            2                    2. δύο σύμφωνα, από τα οποία :                               το πρώτο είναι άφωνο                               ( κ, γ, χ, π, β, φ, τ, δ, θ )          κ                   και το δεύτερο είναι          υγ                  υγρό ή ένρινο ( λ, ρ, μ, ν)	Επανάληψη αρχικού συμφώνου + ε                    π.χ. λύω → λέλυκα                         γράφω→ γέγραφα
1. διπλό σύμφωνο ( ζ, ξ, ψ )        2. ῥ-        3. δύο σύμφωνα, χωρίς το ένα            να είναι άφωνο και το άλλο                              υγρό ή ένρινο        4                 4.τρία σύμφωνα	Συλλαβική αύξηση                             π.χ. ψεύδω → ἔψευκα                             ῥάπτω → ἔρραφα                             κτείνω → ἔκτονα                           στρατεύω → ἐστράτευκα
φωνήεν ή δίφθογγο	Χρονική αύξηση                              π.χ ἐλπίζω → ἤλπικα

Προσοχή:

1)Τα ρήματα που αρχίζουν από δασέα σύμφωνα ( χ, φ, θ ) τρέπονται κατά τον αναδιπλασιασμό στα αντίστοιχα ψιλά ( κ, π, τ ).

Δηλαδή: χ → κ                                φ→ π                         θ→ τ
π.χ. χορεύω → κεχόρευκα,     φεύγω →πέφευγα,       θύω →τέθυκα 

2) Στα σύνθετα ή παρασύνθετα ρήματα που έχουν ως πρώτο συνθετικό πρόθεση, ο αναδιπλασιασμός μπαίνει μετά την πρόθεση και όχι στην αρχή.

 π.χ. ἀπογράφω → ἀπο-γέ-γραφα ( ἀπό + γράφω )

Σχηματισμός παρακειμένου 

Ο σχηματισμός γίνεται ως εξής :

                           λέ-                     λυ -            -   κα

                            ↓                               ↓                         ↓

                      αναδιπλασιασμός        θέμα              κατάληξη  

                                                                                  παρακειμένου   

λέ- λυ – κα

λέ- λυ – κας

λέ-  λυ – κε

λε- λύ – καμεν

λε- λύ – κατε

λε- λύ- κασι ( ν )

ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ

Ο σχηματισμός γίνεται ως εξής :

ἐ -                    ἐ                         λε-              λύ -          -   κειν

                       ↓                         ↓                           ↓                  ↓

                       συλλαβική    αναδιπλασιασμός         θέμα        κατάληξη  

                       αύξηση                                                                   υπερσυντελίκου

ἐ-λε- λύ – κειν

ἐ-λε- λύ – κεις

ἐ-λε- λύ – κει

ἐ-λε- λύ – κεμεν

ἐ-λε- λύ – κετε

ἐ-λε- λύ- κεσαν